İstiqamət: Ədəbiyyatşünaslıqda ədəbi əlaqələr
Elmi tədqiqat işi 1. Rus-Azərbaycan ədəbi əlagələri.
Elmi tədqiqat işi üzrə çalışan əməkdaşlar: dos. Ədibə Paşayeva
Görkəmli yazıçı və ədəbiyyatşünas Mir Calalın elmi irsində məhşur rus yazıçılarına həsr olunmuş bir neçə maraqlı məqalə var. Bunlardan biri “Azərbaycan yazıçıları A.S.Puşkin haqqında” 1949 cı ildə yazılan məqalədir. Məqalənin sərlövhəsi qöstərdiyi kimi Mir Calal dahi rus şairinə öz münasibətilə yanaşı Azərbaycanda Puşkini tanıdmaq və təbliğ etmək nökteyi-nəzərdən bütün yazılanlardan və tədbirlərdən söhbət acır.
Aktuallığı: “Mir Cəlal Paşayev rus ədəbiyyatın klassikləri haqqında” mövzusu tədqiqatçı qarşısında bir çox mühüm və aktual elmi problemlər qoyur. Bu mövzunun tədqiqi Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələrinin yeni səhifələrini açacaqdır.
Məqsədi: Elmi tədqiqat işinin məqsədi Mir Cəlal Paşayevin məqalələrində rus ədəbiyyatı klassiklərin yaradıcılığının qiymətləndirilməsinin analizidir.
Alınmış nəticələr: Elmi tədqiqat işi Azərbaycan rus ədəbi əlagələri tarixinin bəzi məsələlərinin dərindən işıqlandırılması baxımından maraq doğurur. Mir Cəlal Paşayevin rus ədəbiyyatın klassikləri haqqında olan fikirləri onu sübüt edirki, Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələri XX əsrin ortalarından çox yüksək səviyyəyə çatıb, və onların sonrakı inkişafı üçün əsas olub.
Elmi tədqiqat işi 2. Rus şairlərinin Şərqin bədii irsinə müraciəti.
Elmi tədqiqat işi üzrə çalışan əməkdaşlar: f.ü.e.d. dos. Ramiz Bağırov
Şərq poeziyasının Avropaya nüfuzu hələ XVIII əsrdən başlamışdır. Hətta o vaxtlar artıq, məsələn, Adam Olearius tərəfindən Sədinin “Bustan” əsərinin almanca tərcüməsi məlum idi, Sədinin “Gülistan”ının fransız dilində bir neçə tərcüməsi var idi. İki əsrdir ki, Qərb Rudakinin, Nizaminin, Firdovsinin, Xəyyamın, Hafizin və b. şah əsərləri ilə tanış olur.
Aktuallığı: Şərq klassikləri, onların poeziyası və fəlsəfi görüşləri əsrlər boyu rus şairlərinin daima diqqət mərkəzi və tədqiqat obyekti olmuşdur. Bu marağın nəticəsi isə, heç şübhəsiz, rus yazıçılarının Şərq poeziyası üslubunda yazılmış Şərq əsərləridir.
Məqsədi: Elmi işin məqsədi rus şairlərinin Şərq yaradıcılığının təhlil edilməsi, onların yaradıcılığında Şərq klassik poeziyası elementlərinin üzə çıxarılması və müqayisə edilməsidir
Alınmış nəticələr: Tədqiqatın nəticəsi elmi məqalə şəklində nəşr olunacaqdır.
Elmi tədqiqat işi 3. “Çistoye iskusstvo” şairlərinin yaradıcılığında Şərq.
Elmi tədqiqat işi üzrə çalışan əməkdaşlar: f.ü.f.d. dos. Məryam Yaqubova.
XIX əsrin 2-ci yarısının rus poeziyasında L. A. Meyin yaradıcılığı xüsusi yer tutur. O, rus ədəbiyyatında yeni hərərkət olan “çistoe iskusstvo” – nun (təmiz incəsənət) təmsilçisidir. L. A. Mey rus ədəbiyyatını yeni mövzularla zənginləşdirmişdir. Onun yaradıcılığında əsas yeri şərq mövzusu tutur. Elmi tədqiqat işində L. A. Meyin poeziyasında Şərq mövzusunun mənimsənilməsi və əks olunması araşdırılır.
Aktuallığı: Rus ədəbiyyatında Şərq mövzusunun mənimsənilməsi müasir ədəbiyyatşünaslığın aktual problemlərindən biridir.
Məqsədi: Tədqiqatın məqsədi L.A.Meyin yaradıcılığı əsasında Şərq mövzusunun işlənməsində estet şairlərin yenilikləri haqqında təsəvvürləri genişləndirməyə çalışmaqdan ibarədir.
Alınmış nəticələr: Tədqiqatın nəticələri belə bir qənaətə gəlməyə imkan verir ki, Şərq mövzusunun mənimsənilməsində L.A.Meyin böyük rolu olmuşdur. Onun «oriyental» əsərləri şairin bu mövzuya böyük marağının olduğunu təsdiqləyir.
Elmi tədqiqat işi 4. Rus-Şərq ədəbi əlagələri.
Elmi tədqiqat işi üzrə çalışan əməkdaşlar: f.ü.f.d. dos. Solmaz Əliyeva
Elmi işdə Şərqdə geniş yayılmış və müxtəlif vaxtlarda qədim rus dilinə tərcümə olunmuş ibrətamiz-nağıl xarakterli didaktik hekayələr tədqiq edilir.
Qədim Rusiyada tərcümə olunmuş ədəbi abidələrdən biri “Müdrik Akir haqqında povest” Şərqdə geniş yayılmış hökmdarın müdrik və səxavətli məsləhətçisi haqqında bəhs edir.
Qədim rus ədəbiyyatında buddizm ədəbi abidələrin incisi olan Qautama haqqında əfsanə də öz əksini tapmışdır. Rus variantında bu əfsanə “Varlaam və İosaf haqqında povest” adı altında yayılmışdır. Bu əsərdə hind şahzadəsi İosafa abid Varlaamın danışdığı ibrətli hekayələr xüsusi maraq doğurur.
Daha bir Şərq mənşəlli qədim rus abidələrindən biri “İnsan idraki haqqında povestdir”. Əsər üç ibrətli hekayadan ibarətdir.
Aktuallığı: Tədqiqatın aktuallığı rus-Şərq ədəbi əlaqələrin kontekstında qədim rus ədəbiyyatına Şərqdə populyar olan süjetlərin daxil olmasının tarixini ətraflı öyrənməsi ilə əlaqədərdi.
Məqsədi: Elmi işin məqsədi Şərqdə geniş yayılmış və müxtəlif vaxtlarda qədim rus dilinə tərcümə olunmuş nağıl-ibrət xarakterli oriyental didaktik hekayələrin tədqiqi, Qədim Rusiyanin tərcümə olunmuş ədəbi abidələrində və Nizaminin əsərlərində eyni süjetlərin mövcudluğunu müəyyənləşdirməsidir.
Alınmış nəticələr: Zəngin Şərq mədəniyyətin Qədim Rusiyanin mədəniyyətinə və Şərq mənşəlli ibrətli hekayələrin orijinal rus ədəbiyyatının inkişafına böyük təsiri olmuşdur. Qeyd olunan əsərlər rus ədəbiyyatının orta əsr ədəbi prosesi ilə əlaqələrini möhkəmləndirirdilər.
Elmi tədqiqat işi 5. Rus ədəbiyyatşünaslığında Azərbaycan şairlərin və yazıçıların obrazları.
Elmi tədqiqat işi üzrə çalışan əməkdaşlar: f.ü.f.d. dos. Aysel Bağırova
Elmi tədqiqat işində Nikolay Tixonovun yaradıcılığında şərq mövzuları təhlil edilir. Bu mövzu şairi uşaqlıqdan cəlb edirdi. Onun yaradıcılığında Azərbaycan xüsusi yer tutur. N.Tixonovun həyat və yaradıcılığı bu bölgə ilə sıx bağlıdır. O, çoxsaylı əsərlərində Bakını, Azərbaycanın zəngin və səxavətli təbiətini, meşələrini, dağlarını tərənnüm etmişdir. O, Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyətindən, Nizaminin, Nəsiminin, Səməd Vurğunun yaradıcılığından yazıb. N.Tixonovun yaradıcılığında Nizami şəxsiyyəti və yaradıcılığı mühüm yer tutur. Azərbaycan ədəbiyyatının böyük klassiki Nizami bir şair və ədəbiyyaçünas kimi daim onun diqqət mərkəzində olmuşdur. Nikolay Tixonov ona məqalələr, şeirlər həsr edir, şairin anadan olmasının yubileylərində fəal iştirak edir.
Aktuallığı: “N.Tixonovun yaradıcılığında Nizami” mövzusu tədqiqatçı qarşısında bir çox mühüm və aktual elmi problemlər qoyur. Bu mövzunun tədqiqi həm də Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələrinin yeni səhifələrini açacaqdır.
Məqsədi: Elmi tədqiqat işinin əsas məqsədi N.Tixonovun dahi Azərbaycan klassiki Nizami Gəncəvinin şəxsiyyətini və yaradıcılığını açan əsərlərini öyrənməkdir. Böyük şairin, N.Tixonovun yaradıcılığında hansı yeri tutduğunu göstərmək.
Alınmış nəticələr: Bu elmi tədqiqat həm Azərbaycan, həm də rus ədəbiyyatı tarixinin bəzi məsələlərinin dərindən işıqlandırılması baxımından da maraq doğurur. “N.Tixonovun yaradıcılığında Nizami” mövzusu ilk növbədə iki xalq arasında mədəni əlaqələrin öyrənilməsini nəzərdə tutur.
Elmi tədqiqat işi 6. Rus araşdırmalarında ve tərçuməlırində M. F. Axundov
Elmi tədqiqat işi üzrə çalışan əməkdaşlar: f.ü.f.d müəll. Aytən Məmmədova
Elmi tədqiqat işində M. F. Axundov və. A. A. Bestujev-Marlinskinin ədəbi əlagələri araşdırılır. 1837-ci il Mirzə Fətəli üçün əlamətdar olur. Onu məşhur edən şeir, sürgündə olan dekabrist, yazıçı Aleksandr Bestujev-Marlinski ilə tanışlığı, hərbi yürüşdə ilk iştirakı.
Aktuallığı: Müasir dövrün ədəbiyyatşünaslığında klassik yazıçıların yaradıcılıq irsinin analitik tədqiqinə, hər bir əsərinə, hər bir fikri dünya mədəniyyəti üçün əbədi dəyərə çevrilməsinə maraq xeyli artmışdır.
Məqsədi: Mirzə Fətəli Axundov çoxlu sayda ədəbi-tənqidi, publisistik, fəlsəfi, tarixi məqalələr qələmə almışdır ki, onların da əksəriyyəti şəxsi məktublar şəklində yazılıb.Onlar M.F.Axundovun və onun çoxşaxəli yaradıcılığının monoqrafik tədqiqində təkcə yardımçı deyil, həm də xüsusi, sistemli və dərin tədqiqat obyekti kimi xidmət edirdi.
Alınmış nəticələr: Bu mövzu Rus-Azərbaycan ədəbi əlaqələrinin xüsusiyyətlərini açır, onların inkişafında dekabrist ədəbiyyatının rolundan bəhs edir, xalqlar arasında qarşılıqlı anlaşma , münasibətlərin yaxşılaşdırılması və bu əlaqələrin inkişafı üçün çox işlər görmüş dekabrist yazıçı Bestujev-Marlinski və M.F.Axundovun yerindən bəhs edir.
Elmi tədqiqat işi 7. Rus ədəbiyyatı və Şərq. XIX-cu əsrin sonu - ХХ-ci əsrin əvvəllərindəki rus mədəniyyətindəki milli ideoloji problemlər kontekstində qərb-şərq sintezi məsələləri.
Elmi tədqiqat işi üzrə çalışan əməkdaşlar: baş müəll. Tofiq Məmmədov
Vladimir Sergeyeviç Solovyovun yaradıcılığı və fəlsəfəsi 1900-cü illərin “gənc” simvolistlərinin mistik istəklərinin və sosial utopiyalarının əsas mənbəyi oldu. Yaradıcılıq formasına uyğun şair Solovyov birbaşa Fetin tələbəsi idi, lakin ondan fərqli olaraq, onun poeziyasında əsas yeri fəlsəfi fikir tuturdu. Bir filosof kimi Vl.S. Solovyov teurgik konsepsiyaları ilə maraqlıdır, bu motivlər onun çoxsaylı bədii əsərlərində öz əksini tapmışdır.
Aktuallığı: Vl.S. Solovyovun ədəbi-bədii yaradıcılığının tədqiqinin aparıldığı qərb-şərq ideyasının sintezi çərçivəsi humanitar biliyin tarixi prosesləri probleminin, Mədəniyyət fenomenin insanlıq tarixinin bəşəri prosesləri çərçivəsində daha dar ifadəsidir.
Məqsədi: 1) Vl.S. Solovyovun ədəbi-bədii yaradıcılığını XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində rus ədəbiyyatında Qərb-Şərq sintezi problemi kontekstində nəzərdən keçirmək; 2) Solovyovun bədii dünyasının orijinallığını, əsərlərinin janr kompozisiyasını və poetik xüsusiyyətlərini araşdırmaq; 3) onun bədii metodunun ideya-estetik prinsiplərini müəyyənləşdirmək.
Alınmış nəticələr: Şərq mövzusu Vl.S. Solovyovun elmi, publisistik və bədii irsində əsas yer tutur. Şərq obrazları və şərq üslubu onun poetik mətnlərində vacib yer alır. Şərq mövzusu Solovyovun mətnlərində Rusiyanın taleyi və dünyanın gələcək yenilənməsi ilə bağlıdır. Şərqə olan marağı ona Rusiya haqqında öz milli-tarixi konsepsiyasını dərinləşdirməyə imkan verdi.
Elmi tədqiqat işi 8. Rus-Şərq ədəbi əlagələri.
Elmi tədqiqat işi üzrə çalışan əməkdaşlar: baş müəll. Təranə Məmmədova
Şərq ədəbiyyatından fərqli olaraq, Qərb ədəbiyyatında eyni adlı əsərlərə nadir hallarda rast gəlinir. Şərq ədəbiyyatında sələfinin mövzu və süjetindən istifadə təqlid sayılmasa da, Qərb ədəbiyyatında bu hadisə plaqiat olaraq dəyərləndirilir. Buna baxmayaraq, rus ədəbiyyatında da eyni adlı əsərlərə rast gəlmək mümkündür. A.S.Puşkin, M.Y.Lermontov və L.N.Tolstoyun “Qafqaz əsiri” adlı əsəri buna nümunə göstərilə bilər. Hər üç yazarın eyni adlı əsərinin ümumi süjet xətti var; rus əsgəri qafqazlılara əsir düşür, əsirə yemək gətirən və ona qaçmağa kömək edən gənc qız obrazı (çərkəz və ya tatar) yaranır.
Aktuallığı: Elbətdə, sözü gedən mövzuya ilk olaraq A.S.Puşkin müraciyət etsədə, daha sonra onun çağdaşı olmuş M.Y.Lermontov və XIX əsrin ikinci yarısının ən məhşur nasiri L.N.Tolstoy bu mövzunu ozünə məxsus şəkildə ifadə etmişdirlər. Müasir dövrün ədəbiyyatşünaslığında hər üç yazarın eyni adlı əsərinin araşdırılması Qərb-Şərq ədəbi əlagələr tarixinində aktuallığını daim itirməyən problemlərdən biridir.
Məqsədi: Elmi tədqiqat işində ədiblərin “Qafqaz əsiri” əsərləri tədqiqata cəlb olunur, həmin əsərlərin özünəməxsusluğu müəyyənləşdirilir.
Alınmış nəticələr: “A.S.Puşkin, M.Y.Lermontov və L.N.Tolstoyun “Qafqaz əsiri” əsəri. Müqayisəli təhlil” elmi-tədqiqat işində hər üç yazarın eyniadlı əsəri tədqiqata cəlb olunur, əsərlər arasındakı oxşar və fərqli cəhətlər aşkar edilir.