İstiqamət: Müxtəlifsistemli dillərin toponimiyasının linqvokulturoloji aspektdə tədqiqi (Azərbaycanın toponimiyasının materialları əsasında). Bədii mətnin struktur-semantik xüsusiyyətləri. Azərbaycandakı rus şivələrində ismin qrammatik kateqoriyaları və söz yaradıcılığı. Rus dilinin müasir izahlı lüğətlərində türk mənşəli alınma sözlər.
Elmi tədqiqat işi 1. Müxtəlifsistemli dillərin toponimiyasının linqvokulturoloji aspektdə tədqiqi (Azərbaycanın toponimiyasının materialları əsasında).
Elmi tədqiqat işi üzrə çalışan əməkdaşlar: f.e.d. prof. Lalə Quliyeva
Müxtəlif sistemli dillərin toponimiyasının linqvokulturoloji aspektdə tədqiqi (Azərbaycanın toponimiyasının materialları əsasında). a) Fon informasiyası, fon bilikləri toponimiyanın linqvokulturoloji tədqiqatlarının əsası kimi. Azərbaycan onimlərinin (toponimlərinin) etno-mədəni fonu. Onomastik vahidlərin tərkibinin milli-mədəni komponenti və onun linqvokulturoloji reprezentasiyası üsulları.
Aktuallığı: Bu elmi iş Azərbaycan toponimiyasının linqvokulturoloji reprezentasiyasına həsr edilmişdir. İşin birinci hissəsində onomastik materialın mədəni, etno mədəni, müəyyən etnosun mədəni irsinə dair fon bilikləri planında onomastik materialın müasir tədqiqatları ilə bağlı nəzəri problemlər nəzərdən keçirilir. Toponimlərin etno mədəni fonu özəl mədəni-tarixi dəyərə malikdir. Bu və ya digər bir dövrdə yaradılmış onim (toponim), xalqın mədəniyyəti, mədəni ənənələri ilə bağlı ola bilər. Onimlərin məzmunun da həmişə həmin dövrün mədəniyyətinə xas ideoloji və sosioloji aspektlər mövcuddur. Xüsusi mühafizəkarlığına görə onimlər dilin daha qədim dövrlərinin xüsusiyyətlərini özündə qoruyub saxlayır və böyük dil və dildən xaric informasiya daşıyır. Linqvistik mahiyyəti ilə yanaşı, onimlərin tarixi, etnoqrafik, coğrafi, kulturoloji, sosioloji məzmununun nəzərdən keçirilməsi adlandırılan obyektin spesifikasını hərtərəfli dərk etməyə kömək edir. Azərbaycanın onomastika məkanında təsbit olunmuş və günümüzə qədər qorunub saxlanmış toponimlər (etnotoponimlər) olduqca böyük linqvokulturoloji potensiala malikdir. Materialın mədəni-tarixi interpretasiyasını da qəbul edən linqvokulturoloji analiz metodundan istifadə etməklə araşdırılan onomastik vahidlərin semantikasının milli-mədəni komponentləri aşkar edilmiş və təsvir olunmuşdur. Toponimlər ətrafında mədəni mahiyyətin formalaşdığı mədəni markerlər qismində çıxış edir. Tərkibində qaraqoyunlu, qarapapaq-, ərəb-, kürd-, gürcülü, inqiloy-, ləzgi-, rus-talış-, tat-, tatar-, türk və s. leksemilər olan etnotoponimlərin bir semantik sahə materialı əsasında onimlərin nüvə zonasını təşkil edən denotativ komponent, referent komponent, siqnifikativ komponent aşkar edilmişdir.
Məqsədi: Tədqiq edilən bölgənin onomastik leksikasının linqvo-kulturoloji imkanlarının aşkar edilməsi. Bu leksikanın mədəni fonunun reprezentasiya üsullarının təhlili.
Alınmış nəticələr: Tədqiqat onimin denotativ komponent, referent komponent, siqnikativ komponent və s. Daxil olan nüvə zonasının hazırlanması; Azərbaycanın onomastik (toponimik) məkanın da onim semantikasının periferik zonasının ayrılması ilə nəticələnəcək.
Elmi tədqiqat işi 2. Bədii mətnin struktur-semantik xüsusiyyətləri
Elmi tədqiqat işi üzrə çalışan əməkdaşlar: f. e.d. prof. Sevinc Məhərrəmova S. , f.ü.e.d.müəllim Aytən Muradzadə
Məlum olduğu kimi, mətn dil işarələrindən təşkil olunur və verbal, vizual, audial və s. işarələrin ardıcıllığından ibarət olmaqla müəyyən kommunikativ məqsəd daşıyır. Mətn struktur və semantik bütövlüyünə malik nitq vahididir. Bu bütövlük mətnin koheziyası və koherentliyi şəklində təzahür edir. Mətnin koheziyası dedikdə, onun tərkib hissələri arasında əlaqə yaradan qrammatik, semantik və leksik vasitələrin yaratdığı əlaqə formaları nəzərdə tutulur. Koherentlik isə koheziyadan fərqli olaraq, daha geniş radiusa malikdir. Burada mətni bütövlüyü yaradan məntiqi-semantik, qrammatik və üslubivasitələr və mətni təşkil edən cümlələr arasındakı qarşılıqlı əlaqə nəzərdə tutulur.
Mətni linqvistik məkana çəkən, onu semiotik nöqteyi-nəzərdən şərhə cəlb edən xüsusiyyət bunlarla bağlıdır. Mətn struktur elementlərin ierarxiyasından ibarət olub aşağıdan yuxarıya sistemli əlaqələnmə əsasına malikdir. Dilçilikdə ierarxiya struktur-semantik quruluş prinsipini ifadə etməklə qarşılıqlı asılılıq prinsipinə söykənir. İstənilən sistem yarımsistemlərin ierarxiyasından ibarətdir. Deməli, böyük sistemi təşkil edən yarımsistemlərin daxili bağlılığı makrosistemi şərtləndirir. İerarxiya sistemində elementlər bir-birinə bağlı olaraq ierarxiya pilləkənində öz yerini tutur. Nitq fəaliyyəti zamanı sistem və qeyd olunan prinsip əsasında dinamikası bütöv sistemi formalaşdırır. İerarxiklik əlaməti mətn strukturunun ümumi prinsipi sayılır.Paradiqmatik ierarxiya isə mətni təşkil edən struktur səviyyələrin hər birinin müstəqil təşkili ilə əlaqədardır.
Aktuallığı: Bunların tədqiqi böyük əhəmiyyət və aktualliq kəsb edir. Onu a qeyd edək ki, son zamanlar mətn dilçiliyi sahəsində kifayət qədər elmi-tədqiqat isləri yazılmışdır. Onlar mətnin kommunikativ aspektlərinə, onun funksiyalarına və digər məsələlərinə aydınlıq gətirmiş olsa da, bu sahədə hələ də geniş şəkildə tədqiq olunası problemlər mövcuddur. Bu baxımdan bədii mətnin struktur- semantik xüsusiyyətlərnin sistemli şəkildə öyrənilməsi böyük maraq doğurur.Bunları nəzərə alaraq bu mövzunun aktuallığını aşağıdakı cür ümumiləşdirmək olar:
- Mətnlərin struktur- semantik tədqiqi nəzəri dilçilikdə mətnin yaranma qanunauyğunluqlarını və onun tərkib hissələri arasındakı əlaqəni müəyyən etməyə imkan verir.
- Mətndəki informasiyaların ierarxik sistemi, həmin sistemin qurulması mexanizmi, mətndə quruluşca əlaqələnmə və bütövlənmə texnikası, buna yardım
edən dil vahidləri, mikro-makromətnin bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqəsi nisbətini aydınlaşdırmağa imkan yaradır.Bədii mətnin qurulması mexanizmində ümumi konturların təzahür olunmasını da aktual hesab etmək olar.
Məsələyə bu aspektdəyanaşma mətn nəzəriyyəsi üçün çox dəyərli faktlar verir, onun universal cəhətlərini üzə çıxarır. Həmin cəhətlər mikromətn izomorfizmi, informasiya nəzəriyyəsi və koqnitiv dilçilik nöqteyi-nəzərindən elmi təsəvvürün genişlənməsinə gətirib çıxarır.
Məqsədi: Bədii mətn üzərində linqvistik axtarışların qarşısında duran vəzifələr müasir dilçiliyin indiki mərhələsində və eləcə də gələcəkdə öz aktuallığını itirməyərək zərurət təşkil edəcəkdir. Bunları nəzərə alaraq tədqiqatda bədii mətni təşkil edən əsas kateqoriyalari təhlil edirik. 1) Bədii mətndə koheziyanin statusunun və mahiyyətinin müəyyənləşdirilməsi. Koherentlik mətnin dərinlik quruluşunun məntiqi-məna əlaqələrini özündə birləşdirir. 2) Mətnin qrammatik kateqoriyaları cərgəsində retrospeksiya və prospeksiya kateqoriyalarının özünəməxsus xüsusiyyətlərini və onların digər mətn kateqoriyaları ilə qarşılıqlı münasibətlərinin öyrənilməsi; retrospeksiya və prospeksiya kateqoriyalarının daxili xüsusiyyətlərinin müəyyənləşdirilməsi; onların ayrı-ayrı növlərinin fərqləndirilməsi; retrospeksiya və prospeksiya kateqoriyalarının meydana gəlməsində müxtəlif indikatorların rolunun işıqlandırılması. 3) Kontekst sözün, ifadənin konkret mənasını müəyyənləşdirməyə imkan verən mәtn parçası olaraq böyük maraq doğurur. Kontekst, ilk növbədə, çoxmənalı sözün, omonimin mətndəki mənasını müəyyənləşdirməyə imkan verir. .Bunları nəzərə alaraq bədii mətnlərdə kontekstin aşkar olunması və izahı. 4) Sözün, yaxud bütöv mətnin ifadə etdiyi mənanın üzdə yox, mətnin dərinliyində gizlədilməsinə mətnaltı məna deyilir. Burada mətnin ifadə etdiyi məna dərhal anlaşılmır. Mətnaltı məna aşağıdakı məqsədlərdən yaranır: a) Hər hanısa bir mətni və ya sözü daha maraqlı və təsirli etmək; b) mənanın, fikrin doğuracağı təhlükədən qorunmaq. 5) Bədii mətndə işlənən sentesiyaların təhlili (Sentensiya- fikir, bir şeyə qısa şəkildə ifadə edilən baxış, daha geniş mənada- əxlaqi xarakterli qısa öyüd-nəsihət).
Alınmış nəticələr: Mətnin məna strukturu mikromətnlərin məna ierarxiyasına əsaslanır. Mikromətndə denotatlar ierarxiyası fikir və vahidlərin əlaqəsini ifadə edir. Onların elementi kimi söz yox, predmet və onun əlamətləri çıxış edir.
Mətn strukturunda denotatların cəmi semantik kompleksin predmetlərarası münasibətlərini əks etdirir.Onların reallaşması mətnin törəməsinin xətti prinsipini nümayiş etdirir.
Mətn məzmununun formalaşmasında, vahid bir sistemə salınmasında kontinuum mühüm rol oynayır. Kontinuum mətn kateqoriyası kimi, müxtəlif zaman və məkanda baş verən hadisələri yeni bədii düşüncə ilə təqdim edir.Kontinuum mətndə real hadisələrin ardıcıllığını pozur. O, oxucuya imkan verir ki, hadisələri dərindən fikirləşsin. Onların səbəb-nəticə əlaqəsini üəyyənləşdirsin, bir-birindən uzaq düşmüş hadisələr arasındakıməntiqi bağlılığı tuta bilsin və bu əsasda hadisələrin fasiləsiz inkişafının sistemini bərpa edə bilsin.
Mətnin quruluşca formalaşmasında dil səviyyələri adətən, bu cür təsnif olunur: 1) leksik vasitələr; 2) sintaktik vasitələr; 3) deyktik vasitələr; 4) üslubi vasitələr; 5) formal və qrafik vasitələr.
Mətn praqmatikasına xidmət edən, mətnin bütövlüyünü təmin edən amillər əlaqəli şəkildə öyrənilməklə kommunikasiya nəzəriyyəsini yeni müddəalarla zənginləşdirir;
Mətn həm məzmun, həm də quruluşca ierarxik əlamətə malikdir;
Mətnin tərkib hissələri arasındakı asılılıq və tabelilik münasibətləri onun ierarxiyası ilə sıx bağlıdır;
Mətndə ierarxiyanın nəticəsi sistem təşkil edir.
Mikro - və makromətn kontekstində informasiya və onların qarşılıqlı əlaqəsi struktur-semantik aspektdə öyrənilməklə ierarxiya anlayışının tutum dairəsi genişlənir; onun parametrləri müəyyən edilməklə nəzəri dilçiliyə yeni müddəalar əlavə olunur.
Tədqiqatın nəticələri ali və orta ümumtəhsil məktəblərində sintaksisin tədrisi, ali məktəblərin bakalavr və magistratura pillələrində mətn dilçiliyi üzrə mühazirə kursu, dərslik və dərs vəsaitinin tərtibi zamanı istifadə oluna bilər. Bu elmi-tədqiqat işi jurnalistika sahəsində də nitqin məntiqi baxımından mühüm praktik əhəmiyyət kəsb edir.
Elmi tədqiqat işi 3. Azərbaycandakı rus şivələrində ismin qrammatik kateqoriyaları və söz yaradıcılığı
Elmi tədqiqat işi üzrə çalışan əməkdaşlar: f.ü.f.d. dos. Elvira Heydərova.
Azərbaycandakı rus şivələrində ismin qrammatik kateqoriyaları və söz yaradıcılığı Azərbaycandakı rus şivələrinin öyrənilməsi çox vacibdir. Çünki 20-ci əsrin sonundan etibarən respublika ərazisində rus kəndlərinin sayı kəskin şəkildə azalmışdır. Bu nadir dil hadisəsi haqqında məlumatların qorunub saxlanılması və gələcək nəsillərə ötürülməsinə ehtiyac var. Azərbaycandakı rus şivələrinin vacib xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, bu ərazidə mövcud olduğu ilk vaxtlardan, o xarici dil mühitində olmuşdur. Bu mühitin fəal təsiri nəticəsində Azərbaycandakı rus şivələrinin lüğət tərkibinə xeyli sayda azərbaycan sözləri daxil olmuşdur.
Aktuallığı: Tədqiqat isimlərin sözyaradıcılığına həsr edilmişdir. Bu aspektdə şivələri ilk dəfə olaraq S.D. Kats tədqiq etməyə başladı. Ancaq o, yalnız bir neçə rus kəndin məlumatları əsasında təhlil etmişdir. Hazırkı tədqiqat «Azərbaycandakı rus şivələrinin leksikonunun» materiallarına əsaslanır. Kitab respublikanın bütün rus kəndlərinə aid materialları özündə əks etdirir.
Məqsədi: 2022-ci ildə yeni ədəbiyyatdan, internetdən, lüğətlərdən istifadə edərək Azərbaycandakı rus şivələrinin materialı əsasında ismin söz yaradıcılığını araşdırmaq və aşağıda qeyd olunan məsələlərə diqqət yetirmək:şəxs mənasını daşıyan şəkilçilər (kişi, qadın və orta cinsə aid olan isimləri araşdırmaq); uşaqları ifadə edən şəkilçilər; heyvanlarin, quşların və həşəratların adlarını düzəldən şəkilçilər; bitkilərin adlarını yaradan şəkilçilər, əşyaların adlarını ifadə edən şəkilçilər.
Alınmış nəticələr: Təhlil zamanı kişi, qadın və ümumi cinsinə aid olan isimlərin əmələ gəlməsində iştirak edən şəxs mənalı şəkilçilər; uşaqları bildirən şəkilçilər; heyvanların (o cümlədən, körpə heyvanları bildirən), quşların, həşəratların, balıqların adlarını təşkil edən şəkilçilər; bitki aləminin adlarını təşkil edən şəkilçilər; cisim bildirən isim şəkilçiləri müəyyən edilmişdir. Araşdırmanın nəticələrinə əsasən məqalənin nəşri planlaşdırılır.
Elmi tədqiqat işi 4. Rus dilinin müasir izahlı lüğətlərində türk mənşəli alınma sözlər.
Elmi tədqiqat işi üzrə çalışan əməkdaşlar: baş müəllim. Tamilla İbrahimova
Türk mənşəli alınma sözlər rus dilinin leksikasında əhəmiyyətli yer tutaraq, müasir rus dilinin izahlı lüğətlərində öz əksini tapmışdır. Hazırkı elmi işdə türk alınmaları anlayışına əslində türk dillərinin lüğətinə daxil olan sözlərlə yanaşı qeyri-türk şərq dillərindən türk dillərinə keçmiş və türk dillərindən rus dilinə nüfuz etmiş sözlər də aid edilir.Mövzuya aid faktiki materiallar aşağıda göstərilən izahlı lüğətlərdən seçilmişdir: С.И.Ожегов. Словарь русского языка. М., 1963; С.И.Ожегов и Н.Ю. Шведова. Толковый словарь русского языка. 4-е изд., дополненное. М., 2002; Современный толковый словарь русского языка. Под ред. С.А. Кузнецова. СПБ, 2001. Material seçimi prosesində ayrı-ayrı sözlərin mənşəyini yoxlamaq və dəqiqləşdirmək məqsədi ilə M.Fastemerin, A.Q. Preobrajenskinin, O.N.Trubaçovun etimoloji lüğətlərindən istifadə edilmişdir. Bundan əlavə, 1976-cı ildə nəşr edilmiş E.N. Şipovanın tərtib etdiyi “Словарь тюркизмов в русском языке» adlı lüğət həm məlumat üçün, həm də material mənbəyi kimi istifadə olunmuşdur. Çünki bu lüğətə bütün leksikoqrafik mənbələrdə və ayrı-ayrı müəlliflərin elmi əsərlərində qeydə alınmış türk mənşəli alınma sözlər daxil edilmişdir.
Aktuallığı: Bu mövzuya müraciət etmənin əsas səbəbi son onilliklər ərzində türk xalqlarına və türk dillərinə olan marağın artmasındadır. Bununla əlaqədar olaraq, mövzunun aktuallığı türk-rus dil əlaqələrinin öyrənilməsi, rus dilinin lüğət tərkibində türk elementlərinin kəmiyyət, semantik və funksional baxımından araşdırılmasının vacibliyindədir.
Məqsədi: Türk dilindən alınan sözlərin müasir rus dilində işlənilməsi dinamikasını izləmək; bu sözlərin son onilliklər ərzində arxaikləşməsi halları və aktiv lüğət ehtiyatına keçməsi hallarını aşkar etmək.
Alınmış nəticələr: 2022-ci ildə mövzu üzərində iş prosesində analiz materialları 1957-61-ci illərdə A.P. Yevgenyevanın redaktəsi ilə çıxmış 4-cildlik lüğətdən (Kiçik akademik lüğət) seçilmiş türk alınmaları ilə genişləndirilmişdir. Araşdırılan materiallardakı türk alınmaların böyük əksəriyyəti məişət leksikasına aid və hal-hazırda aktiv işlənilən sözlərdir. Materialın müqaisəli analizi nəticəsində aşkar edilmişdir ki, Kiçik akademik lüğətdən seçilmiş müəyyən sözlər aktiv istifadədən çıxmış (məs., абаз, аманат, бейт, джайляу, джигит, камлать, фирман, чекмарь, камча və s., cəmi 29 söz) və Ojeqovun, Şvedovanın lüğətlərində qeydə alınmamışdır. Bu sözlərin bəzisi XXI-ci əsrin əvvəli üçün yenidən aktiv söz ehtiyatına daxil olmuş və 2001-ci ildə çıxmış Kuznetsovun lüğətində əks edilmişdir (məs., аманат, бейт, джигит, камлать, камча və s., cəmi 14 söz). Bundan başqa, Ojeqov və Şvedovanın lüğətlərində qeydə alınmamış daha 40 söz Kuznetsovun lüğətində aşkar edilmişdir ki, bu da son onilliklər ərzində dillərarası və mədəniyyətlərarası əlaqələrin aktuallaşmasının sübutudur. Bu sözlər əsasən ekzotizmlər qrupuna daxildir, türk dünyasına aid olan cisimlər və hadisələri adlandırmaq üçün işlənilir.
Elmi tədqiqat işi 5. Müasir rus dili. Morfologiya. Ali məktəblər üçün dərslik. Dəyişməyən əsas nitq hissələrinin semantik və qrammatik xüsusiyyətlərini göstərmək.
Müasir rus dili dərsliyində müasir rus dilində nitq hissələri problemi göstərilir. I bölmədə əsas nitq hissələri leksik qrammatik aspektdə təhlil olunur. Əsas nitq hissələrinin leksik-qrammatik xüsusiyyətləri göstərilir və təhlil olunur. Bu bölmədə dəyişən və dəyişməyən əsas nitq hissələri izah olunur. II bölmədə modal sözlər və onların semantik qrupları əsas yer tutur. III bölmədə köməkçi nitq hissələrinin (sözönü, bağlayıcı, ədat) rus dilində qrammatik xüsusiyyətləri ön planda yer alır. Nida rus dilinin qrammatikasında xüsusi yer tutur. Nidanın leksik-qrammatik xüsusiyyətləri dərsliyin IV (axırıncı) bölməsində göstərilir.
Elmi tədqiqat işi üzrə çalışan əməkdaşlar: baş müəllim Firavan Məmmədbəyli
Aktuallığı: Rus dilində əsas nitq hissələri sırasında dəyişməyən nitq hissələri mühüm yer tuturlar.Bunlardan zərf və vəziyyət kateqoriyasını göstərəmək olar. Bu nitq hissələri rus dilçiliyində aktual problemə çevrilir. Zərf və vəziyyət kateqoriyası qrammatik xüsusiyyətlər ilə fərqlənirlər. Qrammatik və semantik qrupları olan dəyişməyən nitq hissələri təhlil və təbliq olunur.
Məqsədi: Dəyişməyən əsas nitq hissələrinin semantik və qrammatik xüsusiyyətlərini təhlil etmək və onları əsas nitq hissələri sırasında təsdiqləmək.
Alınmış nəticələr: Dəyişməyən əsas nitq hissələri universitetlərdə təhsil alan tələbələr üçün yazılan “Müasir rus dilinin morfologiyası” dərsliyində göstərilib.
Elmi tədqiqat işi 6. Avar dilində feili sözdüzəltmənin morfoloji və leksik özəllikləri
Morfemlər əsasında sözdüzəltmənin xüsusiyyətləri avar dilinin leksikasında əhəmiyyətli yer tutaraq, bu dilin araşdırılmasında öz əksini tapmışdır.
Elmi tədqiqat işi üzrə çalışan əməkdaşlar: baş müəllim Nazim Xidirov
Aktuallığı: Elmi işdə aparılan araşdırma nəticəsində avar dilindəki mürəkkəb feillərdə digər Qafqaz dillərindəki mürəkkəb feillərin kateqoriya formaları, yaratma üsulları arasında oxşar və fərqli cəhətləri üzə çıxarmaq mümkündür.
Məqsədi: Avar dilində mürəkkəb feillərin növlərinin təhlili bu və ya digər Qafqaz dilləri arasında geneoloji əlaqələrin öyrənilməsində vacib rol oynaya bilər. Şahdağ qrupuna daxil olan dillərdə ən mürəkkəb struktura feil formaları malikdir. Bu da mürəkkəb feilin morfoloji strukturuna sözdəyişdirici və sözyaradıcı elementlərin daxil olması ilə bağlıdır.
Alınmış nəticələr: Qafqaz dillərinə daxil olan avar dilində mürəkkəb feil növlərinin paradiqmatika və sintaqmatika səviyyəsində sistem münasibətlərinin təhlili aparılmışdır. Təhlil olunan mövzu ilə bağlı tədqiqat işində mürəkkəb feil növlərində qrammatik inkar ümumi dilçilik problemi kimi nəzərdən keçirilmiş bu növ feillərin paradiqmatik və sintaqmatik əsaslar sistemində morfoloji ifadəliliyi araşdırılmış , onların cümlənin həmcins olmayan erqativ konstruksiyalarının tərkibinə daxil olan variativ tiplər müəyyən olunmuşdur.
Elmi tədqiqat işi 7. Təktərkibli cümlələr.
Təktərkibli cümlələr quruluşuna görə cüttərkibli cümlələrdən fərqlənir. Cüttərkibli cümlə nümunə modeli kimi qəbul olunsa da, sintaktik ədəbiyyatda təktərkibli cümlələrin bir neçə təsnifatları vardir. Quruluşuna, xüsusiyyətlərinə və ifadə etdiyi mənalarina görə təktərkibli cümlələr rus dilinin xüsusi əlamətini təşkil edir, təktərkibli cümlələrin baş üzvü isə xüsusi sintaktik hadisədir. Öz formasına görə təktərkibli cümlələrin baş üzvü cüttərkibli cümlələrin baş üzvlərindən birini xatırlaya bilər (Çiləyir. – Yağış çiləyir. Yaydır. – Yay gəldi). Sintaktik funksiyalarına görə isə o cüttərkibli cümlənin mübtədasından və xəbərindən fərqlənir, çünki o çümlənin müstəqil üzvüdür.
Elmi tədqiqat işi üzrə çalışan əməkdaşlar: baş müəll. Nailə Zeynalova
Aktuallığı: Nominativ cümlələrin məqsədəuyğun tipologiyasını aydınlaşdırılması ilə bağlıdır, onların məna yaradan və mətn əmələ gətirən tədqiq edilməsidir.
Məqsədi: Struktur-semantik və funksional müxtəlifliyi ilə xarakterizə olunmuş nominativ cümlələrini mətn vahidi kimi təqdim etmək və onların spesifikliyini müəyyənləşdirmək.
Alınmış nəticələr: 1. Nominativ cümlələr vacib mətn vahididir.
- Bu cümlələr müstəqil struktur vahidi hesab olunur. Amma, onlar izolədə mətndən kənar mövcud ola bilməz.
- Nominativ cümlələrdə müxtəlif nitq növləri geniş şəkildə təmsil olunur.
- Nominativ cümlələr də mətndə replika kimi xarakter, müəllifin çıxışı ifadə edildikdə istifadə olunur.
- Nominativ cümlələr tək hekayə nitqində deyil, onlar həm də monoloq və dialoq nitqində istıfadə olunur.